آیین مسلمانی حقوق انسانها از زبان پیامبر(ص)حق برخورداری از شفاعت و برآورده ساختن حاجات

حق برآورده ساختن حاجت، صبر مفتاح فرج است.
در این فراز از روایت به حقی دیگر اشاره شده که تنها مربوط به کسی نیست که در زندگی سقوط کرده است، بلکه شامل همه انسان ها می شود و تنها مربوط به جایی نیست که مسلمانی تقاضایی را مطرح می کند، بلکه اگر او مشکل خود را به زبان نیاورد نیز، این حق برای او قرار داده شده که دیگران مشکلات او را برطرف کنند.
در این باره لازم است توجه کنیم که مشکلات مردم به حوزه های مختلفی تقسیم می شود. گاه این مشکلات مالی است ـ که متأسفانه در جامعه امروز بسیار نیز شیوع یافته است ـ و گاه مشکلات ایشان، مشکلات روحی است. چنانکه مثلاً در زندگی خویش شکست خورده اند، ازدواج ناموفقی داشته اند، و یا در صدد دوستی با کسی هستند که نسبت به آن ها بی محبت است، و یا آن که در درس و کار توفیق لازم را پیدا نمی کنند، و یا درگیر اعتیاد شده اند. و یا این گونه مشکلات برای نزدیکان ایشان حاصل شده است. هم چنانکه گاهی نیز مشکلات ناشی از بیماری خودشان و یا نزدیکانشان است. به هر حال باید توجه داشته باشیم که بسیاری از اوقات، آدمی درد و رنج خویش را به زبان نمی آورد و آن ها را به هر علت پنهان می کند و آبروداری کرده و از بیان درد خویش خودداری می کند. در این صورت است که تلاش ما برای حل مشکل او ـ چه مشکلات مادی و چه مصائب دنیوی ـ می تواند ارزشمندتر باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «هر که از آبروی برادر خود دفاع کند، این کار حجابی است که بین او و آتش جهنم قرار داده شده است.» [۱] و هم ایشان بهشت را برای کسی که از آبروی برادر مسلمانش دفاع می کند، واجب می داند. [۲] و دقیقاً به همین جهت است که امام صادق علیه السلام کار خوب را کاری می داند که پیش از درخواست دیگران از شما، انجام پذیرد.[۳] پس ما ـ اگر از مشکلات برادر و خواهردینی خود مطلع شدیم ـ باید در صدد رفع آن ها برآئیم. فراموش نکنیم که بنا به فرموده رسول اکرم صلی الله علیه و آله: «دنیا سرای غم است، خانه شادی نیست، سرای دشواری است و خانه آسایش نیست.» [۴] و به یاد داشته باشیم که به فرموده پیامبر خدا صلی الله علیه و آله «جز اندوه و ناراحتی اهل دوزخ، همه ناراحتی ها پایان پذیر است.» [۵]
پس همه باید تلاش کنیم که غم و اندوه دیگران را کم کنیم و سعادت خود را در حل مشکلات آن ها بیابیم. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به این سؤال که خدا کجاست؟ می فرمایند: «خدا نزدیک شکسته دلان است.» [۶]
پس تلاش کنیم تا خدا را و سعادت را و آرامش را با حل مشکلات مردم به دست آوریم.
توجه کنیم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «کسی که یک نیاز برادر مؤمن خود را برآورده سازد، مثل آن است که همه عمر خویش را به عبادت خدا گذرانده باشد.» [۷] در این جا باز هم لازم است که اشاره کنیم که گاه «حل مشکلات» به کمک مالی نیست. بلکه شما می توانید یک نزاع خانوادگی را حل کنید، یک ازدواج را به سرانجام برسانید، با زبان خوش کسی را از مشکل روحی خلاصی بخشید، یا دوستی را که از شما دلگیر است و به این سبب در آزار و اذیت واقع شده، مورد محبت قرار دهید.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «هیچ دو نفری با هم رفاقت نمی کنند مگر این که اجر کسی که نرم خوتر باشد، در نزد خدا بیشتر است و نزد خدا محبوبتر است.»[۸] پس چه بسا زبان نرم شما و یا رفتار شیرین شما دل دردمندی را آرام کند. نکته ای که در برآوردن احتیاجات مردم لازم است مدّ نظر قرار گیرد، آن است که این امر باید به سرعت انجام پذیرد. امام صادق علیه السلام تصریح دارند که تعجیل در این امر باعث کامل شدن کار خوب می شود.» [۹]نکته: جدای از وظیفه همگان در رفع مشکلات، کسی که دچار مصیبت و سختی شده باید آن را امتحان الهی بداند و صبر پیشه کند و تا می تواند نیاز خویش را ـ جز پیش خدای سبحان ـ برای کسی بازگو نکند. پیامبر خدا به امیرمؤمنان علیهما السلام می فرمایند: «خداوند فقر را نزد خلق امانت گذاشته است، و هر که آن را مخفی نگه دارد، پاداش روزه گیرِ شب زنده دار را به او عطا می کند.» [۱۰] و امیرمؤمنان علیه السلام پنهان نگه داشتن فقر و بیماری را از مروت بر شمرده است. [۱۱]پس در مرحله نخست بهتر است آدمی صبر پیشه کند و درد خویش را جز با خدای سبحان بازگو نکند و در مرحله بعد اگر مجبور شد به اینکه نیاز خود را به نزد کسی مطرح کند حتما با کسی سخن بگوید که اهلیت این کار را داشته باشد و خیرخواه او باشد و نیاز او را با کرامت و بزرگواری پاسخ گوید.
امیرمؤمنان علیه السلام می فرمایند: «کسی که شکایت خویش را پیش مؤمنی بازگو می کند، چنان است که گویی آن را پیش خدای سبحان مطرح کرده است و اگر ان را نزد کافری باز گوید چنان است که گویی از خدا شکایت کرده است.» [۱۲] پس بازگویی شکایت در پیشگاه مؤمن که کرامت «درخواست کننده» را حفظ می کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این باره بجاست به روایت کافی از امام رضا علیه السلام اشاره کنیم تا نحوه مواجهه اهل کرامت را فرا بگیریم: «کسی نزد امام هشتم ـ علیه آلاف التحیه و السلام ـ آمد و از ایشان مالی را مطالبه کرد که تا ان را در موعد
مقرر به حضرت بازگرداند و یا اگر به ان حضرت دسترسی نداشت از طرف ایشان صدقه دهد. امام رضا علیه السلام آن مقدار که مورد نیاز او بود را به وی پرداخت کردند و فرمودند به هیچکدام از آن کارها نیازی نیست.» نکته مهم آن است که حضرت وقتی آن پول را به وی می دادند، چشم خویش را بسته بودند. وقتی از ایشان درباره این امر
سؤال شد، فرمودند: نمی خواستم در چهره آن فرد، «ذلت خواهش کردن» را ببینیم. [۱۳]
در این جا لازم است یادآوری کنیم که مصیبت های مادی و غیر مادی گاه باعث می شود که گناهان انسان پاک شود چنانکه رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «گناهان بیمار هم چون برگ درخت می ریزد.» [۱۴] و امام صادق علیه السلام می فرمایند: «در قیامت خداوند به گونه ای به فقراء نگاه می کند که گویی از ایشان عذر می خواهد و آن ها را در آن دنیا پاداش می دهد.» [۱۵] پس باید خویشتن را برای رفع مشکلات مردم آماده کنیم و در برابر مشکلاتی که بر خود ما عارض می شود، صبر پیشه گیریم که در نظر بسیاری از عرفا، مقامی بالاتر از شکر دارد. [۱۶]
[۱] . امالی، شیخ مفید، ص۳۳۸٫
[۲] . وسائل الشیعه، ج۸، ص۶۰۶٫
[۳] . کافی، مرحوم کلینی، ج۴، ص۲۳٫
[۴] . اعلام الدین، ص۳۴۳٫
[۵] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج۷۱، ص۲۴۲٫
[۶] . همان، ج۷۳، ص۱۵۷٫
[۷] . امالی، شیخ صدوق، ص۴۸۱٫
[۸] . کافی، مرحوم کلینی، ج۲، ص۱۲۰٫
[۹] . مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۳۰۱٫
[۱۰] . کافی، مرحوم کلینی، ج۲، ص۲۶۱٫
[۱۱] . غرر الحکم، ح۱۱۴۶٫
[۱۲] . نهج البلاغه، حکمت۴۲۸٫
[۱۳] . کافی، مرحوم کلینی، ج۴، ص۲۳٫
[۱۴] . میزان الحکمه، ج۱۱، ص۵۵۲۴٫
[۱۵] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج۷، ص۱۱٫
[۱۶] . ن ک: دلیل راه، سید حسن خمینی، ص۱۵۱٫
حق برخورداری از شفاعت؛ پذیرش مسئولیت، رمز دوری از فردگرایی
از جمله حقوقی که در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله برای مسلمان قرار داده شده، آن است که دیگران شفاعت او را کرده و او را در خواسته ای که دارد، ضمانت کنند.طبیعی است که هر یک از ما گاه خواسته ای داریم که برآورده نمی شود در حالی که اگر کسی که صاحب موقعیت است، پادرمیانی کرده و شفاعت ما را کند، آن خواسته تحقق پیدا می کند. شفاعت آن است که کسی آبرو، اعتبار و قدرت نفوذ خود را برای خواسته کسی به کار گیرد تا آن مطلب برآورده شود. البته باید توجه داشت که اگر آن خواسته،
خوب نیست و یا خدای نکرده عملی است که به گناه آلوده است،نباید قدم در راه آن برداشت و شفاعت آن را نباید کرد. قرآن کریم می فرماید:کسی که شفاعت به کار نیکی کند، نصیبی از آن برای او خواهد بود؛ و کسی که شفاعت به کار بدی کند، سهمی از آن خواهد داشت.»[۱] پس اگر خواسته برادر دینی کاری مخالف رضای خدا نیست ، مسلمانان باید در جهت برآورده ساختن آن قدم بردارند.امام صادق علیه السلام می فرمایند: «شفاعت زکات مقام است.» [۲] پس اگر خداوند به شما مقامی عطا کرده و یا آبرویی داده است، زکات آن را باید پرداخت کنید و در مسیر میانجیگری گام بردارید و به این طریق برای خود ثواب بسیار تحصیل نمایید. چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «میانجیگری کنید تا پاداش نصیبتان شود.» [۳] و این امر آنگاه ثواب بیشتری پیدا می کند که بدون شفاعت و میانجیگری شما، مشکلات حل نشده باقی بماند و یا حل آن با سختی همراه باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «شفاعت کننده، پر و بال کسی است که خواسته ای دارد.» [۴] و چنانکه برخی شارحین نهج البلاغه نگاشته اند: این کلام در حقیقت تشویق دیگران است به این که شفاعت برادرانشان را فراموش نکنند و ترغیب به محتاجان است به این که دل همه را به دست آورند تا در روز مبادا از آن ها بهره گیرند و به آن ها متوسل شوند. [۵] پس کلام مولی الموحدین علیه السلام در حقیقت ما را بر آن می دارد که برای خویش «پر و بال» بیابیم و برادران خود را که همانند «پر و بال» ما هستند
از دست ندهیم  همچنانکه آن ها را وامی دارد که به وظیفه خویش در همکاری و میانجیگری عمل نمایند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «بهترین صدقه ها، صدقه زبان است. با شفاعت و میانجیگری اسیر و زندانی را آزاد می کنی، از ریخته شدن خون جلوگیری می کنی، خوبی احسان را به سوی برادرت می کشانی و از او ناخوشی را دور می کنی.» [۶] و هم ایشان می فرمایند: «کسی که با میانجیگری، زیانی را دفع و یا سودی را
ایجاد کند، خداوند در روز قیامت ـ که قدم ها می لغزد ـ قدم های او را استوار می دارد.» [۷]
البته باید توجه داشت در جایی که حق الناس در میان است شفاعت کننده باید سعی کند که طرف مقابل از حق خود بگذرد و بدون گذشت او، شفاعت در نزد حکومت و مقام های بالاتر، جایز نیست و همین طور که اگر آثار ندامت در فردی دیده شد ـ در صورتی که هنوز حکمی صادر نشده ـ مستحب است که آدمی پیش حاکم و قاضی شفاعت کرده تا از خطای خطاکار درگذرند. [۸]نکته: ترغیب به شفاعت ـ تا آن جا که آن را به عنوان حقّی از حقوق مسلمان دانسته اند ـ شاید به این سبب باشد که افراد نسبت به کار خوب تشویق شوند و چنین نباشد که «مسئولیت هر کس نسبت به اعمال خود» به نوعی فردگرایی در مسلمانان منجر شود. و لذا در قرآن کریم، ثواب کسی که میانجیگری در کارهای خوب می کند، همانند کسی دانسته شده که آن کار خوب را انجام می دهد. [۹] پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز در این باره می فرمایند: «هر کس دیگران را به کاری خوب فرمان می دهد یا ایشان را به آن راهنمایی می کند  و یا به نحوی آن ها را به انجام آن تشویق می کند، در ثواب آن شریک است و اگر به کاری بد می خواند، در گناه آن شریک است.» [۱۰]
پس مردم در سرنوشت کارهای یکدیگر شریک هستند، گاه این مشارکت در اثر شفاعت است و گاه در اثر راهنمایی و گاهی نیز در اثر تشویق. و نکته حائز اهمیت آن است که
اعمال ما ـ حتی اگر خود نخواهیم ـ به نوعی تشویق دیگران خواهد بود. چراکه عمل خوب ما به هر حال در برخی اثر خواهد گذاشت و کارهای بد ما ـ خدای ناکرده ـ ممکن است الگوی عده ای شود.
پس اطاعت این دستور پیامبر و گام برداشتن در مسیر شفاعت، آدمی را از گرفتار شدن به فردیت باز می دارد و به همگان یادآوری می کند که گام برداشتن در اجتماع مسلمین نه تنها منافع فردی را از بین نمی برد، بلکه آن ها را در استفاده از منافع اجتماع مسلمین شریک می کند و بسنده کردن به منافع شخصی و توجه نداشتن به مشکلات دیگران
شما را از ثواب بزرگی محروم می کند و باعث می شود که در روز مبادا از همدلی و همراهی دیگران بی نصیب باشید.
و نکته دیگر آن که تفسیر صافی اشاره می کند که یکی از مواردی که مسلمانان «شفاعت حسنه» می کنند آن است که در حق برادر دینی خود دعا کنند هم چنان که یکی از موارد «شفاعت سیئه»، آن است که به ضرر مؤمنی دعا کنند. [۱۱]در این باره تنها به این روایت امام صادق علیه السلام بسنده می کنیم که می فرمایند: «کسی که در دل برای برادر مؤمنش دعا می کند، دعایش مستجاب می شود و فرشتگان می گویند: دو برابر آن چه برای او خواسته ای، برای خودت خواهد بود.» [۱۲]همچنین یکی دیگر از مواردی که میانجیگری در آن مورد سفارش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله قرار گرفته، وساطت در امر ازدواج است. ایشان می فرمایند: «بهترین وساطت این است که در امر ازدواج واسطه شوی.» [۱۳]و آخرین کلام اشاره به خطبه هفتاد و دو نهج البلاغه است ـ که امروز نیز همانند روزهای دیگر به یاد و نام صاحب بی بدیل آن مولی الموحدین خویش را می آرائیم ـ آن جا که پس از جنگ جمل مروان حکم به اسارت سپاه امیرالمؤمنین درآمد و به دامان امام مجتبی و سیدالشهدا علیهما السلام درآویخت و از آن ها خواست تا او را پیش حضرت امیر علیه السلام شفاعت کنند، آن دو بزرگوار پذیرفتند و با پدر بزرگوارشان صحبت کردند و امیرالمؤمنین علیه السلام پذیرفته و مروان بن حکم را آزاد کرد. و این همان مروانی بود که زمینه ساز فساد عثمان شده و پایه گذار بسیاری از انحرافات گردیده بود.
درود خدا بر علی مرتضی و اولاد معصومینش باد. امید که الگوی همیشه همگان باشند.
[۱] . سوره نساء، آیه۸۵ / ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.
[۲] . تحف العقول، ص۳۸۱٫
[۳] . کنزالعمال، هندی، ۶۴۸۹٫
[۴] . نهج البلاغه، حکمت۶۳٫
[۵] . شرح مئه کلمه لأمیرالمؤمنین، ابن میثم، ص۱۵۲٫
[۶] . کنز العمال، هندی، ۶۴۹۳٫
[۷] . کنز العمال، هندی، ۶۴۹۶٫
[۸] . من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۳، ص۲۹٫
[۹] . سوره نساء، آیه۸۵٫
[۱۰] . وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۲۵٫
[۱۱] . تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۷۵٫
[۱۲] . کافی، مرحوم کلینی، ج۲، ص۵۰۸٫
[۱۳] . کنز العمال، هندی، ۶۴۹۲٫