نمایش رادیویی با «صدا» جان می‌گیرد

گوش‌سپاری به گفته‌های یکی از پیشکسوتان رادیو در زمانی که بتازگی جشن تولد یکسالگی رادیو نمایش را پشت سر گذاشته‌ایم، خالی از لطف نخواهد بود. صفا آقاجانی که پیش از این، بازی وی را در مجموعه‌های بسیاری همچون سی‌امین روز، تا ثریا و… شاهد بوده‌ایم و برای مخاطبان رسانه همراه و گرم رادیو صدایی آشناست، برایمان از بازی در رادیو و دغدغه‌های این روزهایش می‌گوید.

رکسانا قهقرایی
شاید بهتر باشد پیش از ورود به بحث، تعریف شما را از بازیگری در رادیو و ویژگی‌های آن بدانیم.
یک بازیگر رادیو باید از نظر علم و دانش، توانمندی‌های زیادی داشته باشد زیرا در رادیو چیزهایی مثل لباس و گریم و برای کمک به بازیگر در اختیار نیست تا بتواند طبقه اجتماعی نقش را نشان دهد و مفهوم را روشن‌تر بیان کند. به نظرم نمایش رادیویی شبیه تئاتر است، با این تفاوت که در تئاتر، فرآیند تولید و همفکری و چالش‌ها، طولانی‌مدت است. نمایش‌های رادیویی معمولا در دو یا سه روز یا یک هفته به مرحله ضبط می‌رسد، بنابراین بازیگر رادیو باید توانمندتر از بازیگران سایر حوزه‌ها باشد.
با توجه به حضور نداشتن تصویر در نمایش‌های رادیویی آیا نوعی شتابزدگی در تولید نمایش‌های رادیویی احساس نمی‌شود؟
به هر حال رادیو یک رسانه است و نیازمند خوراک و تغذیه شدن. اگرچه صرف زمان بیشتر، همفکری، تحقیق و تفحص در اجرای هر کار هنری می‌تواند نتیجه بهتری به دنبال داشته باشد، اما نمی‌توان فرصت طولانی‌تری برای تولید آثار رادیویی صرف کرد. البته بسیاری از بازیگران، کارگردانان، تهیه‌کنندگان و سایر عواملی که در تولید نمایش‌های رادیویی فعالیت دارند، نسبت به نحوه کار یکدیگر آشنا هستند و تعامل خوبی با هم دارند که این مساله بسیار در نتیجه کار تاثیر می‌گذارد. گذشته از آن، نمایش رادیویی به مسائل اجتماعی می‌پردازد و رئال است، بنابراین چندان مبهم و مساله‌ساز نیست.
با توجه به این‌که سال‌هاست در این حرفه مشغول چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من بازیگری در رادیو را می‌توان به دو دوره کلی قبل و بعد از انقلاب دسته‌بندی کرد. از میان بازیگران قبل از انقلاب تنها تعداد انگشت‌شماری همچنان به همکاری خود با رادیو ادامه می‌دهند. در دوره بعد از انقلاب آقای جعفری جلوه در اقدامی موثر از میان ۶۶۰۰ نفر حدود ۱۷ نفر را برای بازیگری در رادیو برگزیدند و کلاس‌هایی تحت نظر استادان مجرب برای این افراد برگزار شد. این دوره‌ها در زمینه‌های دیگری همچون نویسندگی هم برپا شد که اکنون افراد شرکت‌کننده در آن دوره‌ها از نویسندگان بنام رادیو و تلویزیون هستند.
تاسیس شبکه رادیویی نمایش ـ که اکنون یکساله شدن خود را پشت سر می‌گذارد، تا چه‌حد توانسته است در بهبود کیفیت آثار نمایشی موثر باشد؟
واقعیت این است وقتی یک رسانه اضافه می‌شود، نیازمند خوراک بیشتری است. بنابراین باید به کمیت بیشتر پرداخته شود و زمانی می‌توان به فکر کیفیت بود که از نظر کمی با مشکلی روبه‌رو نباشیم. در یک سالی که از تاسیس رادیو نمایش می‌گذرد، به کمیت توجه زیادی شد اما چون بحث تولید آثار باکیفیت هم در کنار آن همیشه مطرح بوده است، می‌توان گفت آثار تولید شده دارای درجه اعتبار بوده‌اند.
آیا خاطره‌ای از سال‌های فعالیت‌تان در ذهن‌تان نقش بسته است؟
از آنجا که کار ما آفرینش اثر است، اگرنه هر روز اما حداقل هفته‌ای یک‌بار خاطره جذاب برایمان باقی می‌ماند. یادم هست چند سال پیش وقتی فرزندم بتازگی به دنیا آمده بود و چهار یا پنج ماهه بود، من ناچار بودم او را با خود به سرکار ببرم. وسط تمرین از مرحوم آقالو اجازه خواستم از استودیو بیرون بروم و به فرزندم رسیدگی کنم. ایشان پس از برگشتن من به شوخی گفتند: خانم آقاجانی! لطفا یک بزرگ‌ترش را بگیرید و برگردید.
رشته دانشگاهی نمایش رادیو
اگر یک رشته تحصیلی خاص به نمایش رادیو اختصاص یابد، فارغ‌التحصیلان آن پس از آموزش دیدن، نیازمند جذب در بازار کار هستند و مسلما رادیو برای این تعداد از افراد ظرفیت ندارد. با وجود این برگزاری دوره‌های علمی ـ آموزشی به وسیله خود رسانه برای آموزش مهارت‌های لازم در زمینه بازیگری ضروری به نظر می‌رسد. پس از انقلاب به دلیل ظرفیت زیاد رادیو افراد علاقه‌مند زیادی به آن وارد شدند که این مساله هم معضلات خاص خود را داشت و خیلی از آنها هنوز رادیویی نشده‌اند، چون این فرآیند حدود ده‌سال در رادیو به طول انجامید تا این که چهار یا پنج سال پیش رادیو به این نتیجه رسید که بهتر است دوباره از میان فعالان این حوزه گزینشی انجام دهد و دوره‌های آموزشی برگزار شود که این هدف به طور تقریبی محقق شد و برخی دوستان طی ۲۰ سال گذشته، کلاس‌هایی را در سازمان برگزار کرده‌اند که بسیاری از افراد حرفه‌ای فعال در رادیو تربیت شده آن کلاس‌ها هستند.